Νεανική Βία
Οι προτάσεις μου
Με την αξιοποίηση πόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των αντίστοιχων Ευρωπαϊκών προγραμμάτων, μπορούμε να επιτύχουμε μια σειρά δράσεων.
Προτείνω τον ψυχολόγο στο σχολείο ως διδάσκοντα με διδακτική ώρα (όπως ο καθηγητής καλλιτεχνικών και ο γυμναστής).
Η πρωτοβουλία αυτή, η οποία αποσκοπεί στην καλλιέργεια της ενσυναίσθησης, των κοινωνικών δεξιοτήτων και των ικανοτήτων επίλυσης προβλημάτων μεταξύ των μαθητών, αφορά κρίσιμες πτυχές της ανάπτυξης των νέων και της πρόληψης της βίας. Ευθυγραμμίζεται καλά με τους στρατηγικούς στόχους της ΕΕ στον τομέα της εκπαίδευσης και της κοινωνικής πολιτικής, ιδίως σε πλαίσια όπως το Erasmus+ και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο+ (ESF+). H εξασφάλιση χρηματοδότησης από την ΕΕ για ένα τέτοιο μετασχηματιστικό έργο είναι πράγματι εφικτή.
Η στοχευμένη δημιουργία θέσεων εργασίας είναι υψίστης σημασίας. Πολιτικές που στοχεύουν στην προώθηση της τοπικής επιχειρηματικότητας και στην παροχή φορολογικών κινήτρων για επιχειρήσεις που προσλαμβάνουν νέους μπορούν να δώσουν ζωτικότητα στις στάσιμες οικονομίες.
Η επιτυχία τέτοιων πρωτοβουλιών έχει αποδειχθεί σε μελέτες όπως αυτή των Card κ.ά. (2015) που ανέδειξε τον θετικό αντίκτυπο των παρεμβάσεων στην αγορά εργασίας για τη μείωση της ανεργίας των νέων και των συναφών αρνητικών αποτελεσμάτων της.
Θα μπορούσαμε να διεκδικήσουμε τη συγχρηματοδότηση αυτών των πρωτοβουλιών στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ERDF) και του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου+ (ESF+), τα οποία αποτελούν βασικά στοιχεία της πολιτικής συνοχής της ΕΕ.
Η υποστήριξη της ψυχικής υγείας, τομέας που βρίσκεται κοντά στην καρδιά μου, δεν μπορεί να παραβλεφθεί. Τα σημάδια της βίας και της φτώχειας είναι μεγάλα και επηρεάζουν τον ψυχισμό με βαθύτατους τρόπους.
Τα κοινοτικά προγράμματα ψυχικής υγείας που είναι πολιτισμικά ευαίσθητα και εύκολα προσβάσιμα μπορούν να προσφέρουν βάλσαμο για αυτές τις πληγές. Θα μπορούσαν επίσης να στοχεύσουν στην ευαισθητοποίηση για την κατάχρηση του αλκοόλ και άλλων ουσιών και για τα τυχερά παίγνια (ειδικά τα ψηφιακά).
Η προσωπική μου συμμετοχή σε μια κλινική ψυχικής υγείας σε μια περιοχή με μεγάλη φτώχεια στην Ελλάδα παλαιότερα μου έδειξε από πρώτο χέρι την ανθεκτικότητα του ανθρώπινου πνεύματος όταν αυτό καλλιεργείται με συμπόνια και κατανόηση.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω διαφόρων μηχανισμών χρηματοδότησης, υποστηρίζει πρωτοβουλίες που αποσκοπούν στη βελτίωση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας και στην πρόληψη της βίας μεταξύ των νέων. Αυτές οι προστάσεις εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Υγείας που επικεντρώνεται στη βελτίωση των υπηρεσιών υγείας και την πρόληψη των ασθενειών, και του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου+ (ESF+), το οποίο στοχεύει στην κοινωνική ένταξη και την καταπολέμηση της φτώχειας και των διακρίσεων. Τα έργα που δίνουν έμφαση σε πολιτισμικά ευαίσθητες προσεγγίσεις για την ψυχική υγεία και στοχεύουν στη μείωση της βίας των νέων μπορούν να λάβουν χρηματοδότηση από αυτές τις πηγές.
Ο ακρογωνιαίος λίθος κάθε στρατηγικής για τον μετριασμό των επιπτώσεων της συγκεντρωμένης φτώχειας και τον περιορισμό της νεανικής βίας βρίσκεται στην εκπαίδευση. Ωστόσο, όχι οποιαδήποτε εκπαίδευση, αλλά μια εκπαίδευση που είναι προσαρμοσμένη, προσιτή και βαθιά ενσωματωμένη στον μοναδικό πολιτιστικό και κοινωνικό ιστό της κοινότητας.
Μελέτες όπως των Heckman κ.ά. (2010) υπογραμμίζουν τη μετασχηματιστική δύναμη της εκπαίδευσης στην πρώιμη παιδική ηλικία για τα μετέπειτα αποτελέσματα της ζωής, υποδεικνύοντας ότι οι επενδύσεις στην ποιοτική πρώιμη εκπαίδευση αποφέρουν βαθιά μακροπρόθεσμα οφέλη, συμπεριλαμβανομένων των μειωμένων ποσοστών εγκληματικότητας.
Ως εκ τούτου, η δημιουργία κοινοτικών κέντρων μάθησης που προσφέρουν όχι μόνο ακαδημαϊκή διδασκαλία αλλά και επαγγελματική κατάρτιση μπορεί να λειτουργήσει ως φάρος ελπίδας, καθοδηγώντας τους νέους προς ένα καλύτερο μέλλον.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση υποστηρίζει την ανάπτυξη καινοτόμων εκπαιδευτικών προγραμμάτων μέσω μηχανισμών χρηματοδότησης όπως το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο+ (ESF+) και το Erasmus+.
Η προώθηση της εμπλοκής και της συνοχής της κοινότητας μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά. Όταν οι κοινότητες ενώνονται γύρω από έναν κοινό σκοπό, τα αποτελέσματα μπορούν να είναι μετασχηματιστικά.
Πρωτοβουλίες που ενθαρρύνουν τη συμμετοχή των νέων σε έργα κοινοτικής ανάπτυξης που θα αναβαθμίσουν για παράδειγμα το αστικό περιβάλλον, μπορούν να εμφυσήσουν την αίσθηση του ανήκειν και του σκοπού, εκτοπίζοντας τη γοητεία της βίας με την υπόσχεση της συλλογικής ανάτασης.
Η ΕΕ παρέχει χρηματοδότηση για την ανάπτυξη των κοινοτήτων με τη συμμετοχή των νέων μέσω διαφόρων προγραμμάτων, ιδίως του Ευρωπαϊκού Σώματος Αλληλεγγύης (European Solidarity Corps) και του Erasmus+.
Η νεανική βία εκδηλώνεται με ένα φάσμα αδικημάτων, από τον εκφοβισμό και τους σωματικούς καυγάδες, έως τις πιο σοβαρές σεξουαλικές και σωματικές επιθέσεις, ακόμα και τις ανθρωποκτονίες. Είναι μάλιστα η τέταρτη αιτία θανάτου σε ανθρώπους ηλικίας 10-29 ετών και αφορά στο 42% του συνολικού αριθμού ανθρωποκτονιών σε όλο τον κόσμο. Αλλά και όταν δεν είναι θανατηφόρα, η νεανική βία έχει σοβαρές, δια βίου, επιπτώσεις στη σωματική, ψυχική και κοινωνική λειτουργικότητα των θυμάτων.
Οι ρίζες του φαινομένου είναι περίπλοκες, αλλά μάλλον εύλογες. Καταρχάς διαδραματίζει ένα καθοριστικό ρόλο η σεισμική μεταβολή στην οικογενειακή δυναμική. Μια μελέτη-ορόσημο των Sampson κ.ά. (2018) φωτίζει τη συσχέτιση μεταξύ διαταραγμένων οικογενειακών δομών και αυξημένων παραβατικών τάσεων. Εδώ βρίσκουμε τα νοικοκυριά με διαζευγμένους ή συγκρουσιακούς γονείς και τις μονογονεϊκές οικογένειες. Η ατία είναι είτε η ανεπαρκής παρακολούθηση και εποπτεία των παιδιών, είτε οι πολύ σκληρές, πολύ χαλαρές ή ασυνεπείς γονεϊκές πρακτικές, το χαμηλό επίπεδο δεσμού μεταξύ γονέων και παιδιών και η φτωχή συμμετοχή των γονέων στις δραστηριότητες των παιδιών.
Προσέξτε ότι στην εποχή μας, είναι πιο συχνό φαινόμενο από το παρελθόν να εργάζονται και οι δύο γονείς, και μάλιστα πολλές ώρες γιατί ειδικά στο Ελληνικό περιβάλλον της αυξανόμενης ακρίβειας, ο αγώνας της επιβίωσης είναι σκληρός. Δεν είναι υπερβολικό να υποθέσουμε ότι πολλές φορές οι γονείς επιστρέφουν στο σπίτι άκεφοι, ή έχουν άγχος ή άλλες διαταραχές τις διάθεσης που επηρεάζουν τα παιδιά. Τέτοιες αποκλίσεις από την ψυχική υγεία στους γονείς εκδηλώνονται ενίοτε με συμπτώματα όπως η ευερεθιστότητα και η συγκρουσιακή συνύπαρξη μέσα στο σπίτι.
Ωστόσο, το μωσαϊκό της αιτιότητας εκτείνεται πέρα από την οικογενειακή επιρροή. Η έλευση της ψηφιακής εποχής έχει εγκαινιάσει μια άνευ προηγουμένου διασύνδεση, αλλά μαζί της έχει αναδυθεί ένας καινούργιος κόσμος προκλήσεων. Μια πρωτοποριακή εργασία των Ybarra κ.ά. (2016) υποστηρίζει ότι η απεριόριστη πρόσβαση στον κυβερνοχώρο, σε συνδυασμό με τον πολλαπλασιασμό των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης που πλέον δεν ελέγχονται ούτε εποπτεύονται στα σοβαρά, ευνοεί τον διαδικτυακό εκφοβισμό και τις διαδικτυακές εγκληματικές δραστηριότητες. Η δε συναναστροφή με παραβατικούς συνομηλίκους ή και η συμμετοχή σε συμμορίες γίνεται ακόμα ευκολότερη.
Μια ολοκληρωμένη έρευνα των Haynie κ.ά. (2017) εμβαθύνει στη βαθιά επίδραση της επιρροής των συνομήλικων στην παραβατική συμπεριφορά. Η σύγκλιση παραβατικών ομάδων συνομηλίκων, που συχνά ενισχύεται από κοινές κοινωνικοοικονομικές προκλήσεις, καταλύει έναν αυτοενισχυόμενο κύκλο αποκλίνουσας συμπεριφοράς. Προς ικανοποίηση της ανάγκης του ανήκειν, οι έφηβοι εντάσσονται σε ομάδες με ακραία δραστηριότητα γιατί βρίσκουν εκεί μία ταυτότητα που δεν τους προσφέρει ούτε το σχολείο, που έχει μετατραπεί σε ένα ξηρό και ανέμπνευστο περιβάλλον παραδόσεων μαθημάτων, ούτε το σπίτι για τους λόγους που προανέφερα.
Επιπλέον, οι κοινωνικοοικονομικές ανισοτήτες που καλά κρατούν στον κόσμο και βέβαια στη χώρα μας, έχουν το δικό τους ξεχωριστό μερίδιο. Μια έρευνα των Currie κ.ά. (2019) φωτίζει την άρρηκτη σχέση μεταξύ της οικονομικής ανισότητας και της νεανικής παραβατικότητας. Είναι μία σύνθετη αλληλεπίδραση, που υπογραμμίζεται κυρίως από την απογοήτευση και την απελπισία, ότι δεν υπάρχουν πολλές ευκαιρίες για ένα νέο άνθρωπο που τείνει στην ενηλικίωση. Στη χώρα μας, η χρονίζουσα αναξιοκρατία σε συνδυασμό με τις μακροχρόνιες επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης χρέους της περασμένης δεκαετίας και της πανδημίας που ακολούθησε, δημιούργησαν το τέλειο υπόστρωμα για όλα αυτά τα προβλήματα. Ο έφηβος παρακολουθεί όλο τον πλούτο και τον καταναλωτισμό του κόσμου να παρελαύνει στην οθόνη του κινητού του, ενώ συνειδητοποιεί την ίδια στιγμή ότι ο ίδιος δεν έχει πρόσβαση. Δεν είναι συμμέτοχος.
Επίσης έχει ρόλο η τραυματισμένη κοινωνική συνοχή. Τα παιδιά ξέρουν την αλήθεια. Αντιλαμβάνονται ότι δεν υπάρχει κοινωνική δικαιοσύνη. Αφουγκράζονται την ατιμωρησία και την ασυδοσία των ολίγων και τη μεταφράζουν σε ανάγκη για ακόμη περισσότερο ατομικισμό, ως άμυνα απέναντι σε έναν κατακερματισμένο κόσμο. Σε κάθε περίπτωση, υπάρχουν προληπτικές παρεμβάσεις που μπορούν να βοηθήσουν.